FOLKLORİK DEĞERLER

Yaşam Şekli

Yönetim ve ticaret merkezlerinden uzaklığı yanında,ulaşım ağlarının da dışında kalması,İlde öteden beri içe dönük bir yaşama biçimi oluşturmuştur. 1930 da Ankara kara ve demiryolunun yapımı kapalı yapının kırılmasında en büyük etkendir. Ancak tarımın insan gücüne dayanması,yeni iş alanlarının açılamaması yöre yaşamını pek değiştirememiştir. Bu geleneksel doku zaman içinde çeşitli göçmen topluluklarının yöreye yerleşmesiyle küçük değişimlere uğramıştır.

1951 de Bulgaristan’dan gelen göçmenler de İl merkezi ve çevresinde yerleşmiştir. Aynı dönemde ülke genelinde beliren siyasal eğilimler,tarımda makinalaşma,kentleşmeye paralel olarak gelişen yapı işleri,İl yaşamında da Cumhuriyet sonrasının en büyük devrimini yaratmıştır. Yine aynı dönemde II. Dünya Savaşı yıllarından başlayarak,doğurganlığın artması sonucu,tarım alanları yöre nüfusu için yetersiz kalmıştır. Ticaret alanındaki canlanma,kırsal kesimden kente doğru bir çekim yarattıysa da,kasaba ve kentlerde bu alan kısa zamanda doymuş ve 1960 sonrasında il dışına ve yurt dışına göç olgusu başlamıştır. İl Merkezi dışında canlılık gösteren Akdağmadeni ve Sorgun çekim odakları olmuş ve ulaşımın yaygınlaşmasıyla kentlere yönelişi hızlandırmıştır.

Halk Giysileri

Başkente yakınlığı,Yozgat giyim – kuşamı da büyük ölçüde etkilemiştir. Dokuma ve evde dikilen giysilere dayanan geleneksel giyim-kuşamın yerini hazır giyim almıştır. Geleneksel kadın giyiminde üçetek en yaygın entaridir,altına don yada büzmeli şalvar giyilir. “Delme yelek” veya “Salta” ve bunun uzun kollusu “libade” özellikle genç kızlarda yaygındır. Başa,pullu veya kudazı,fes,tepelik üstüne düz ve açık renkli yazma bağlanır. Varlıklı kesim,özel günlerde bele gümüş kemer bağlar,ayağa yün çorap,lapçın kundura veya çarık giyilir. Dışarlak olarak kullanılan çarşaf daha sonra mantoya dönüşmüştür.

Geleneksel erkek giyiminde; yakasız mintan,geniş kollu hırka veya kolsuz salta ve yelek üst giysileri arasındadır. Çeketi andıran bol dikimli aba ve zıpka geleneksel erkek giyiminin özgün öğelerindendir. Başa kudazı,fes veya eğri dolanmış kefiye giyilir. Yün çorap lapçın,kundura,çarık giyimi bütünleyen öğelerdir.



YÖRESEL MİMARİ

Yöre mimarisinin gelişmesi ve biçimlenmesinde; doğal yapı ve gereçler,iklim,kapalı yaşama biçimi vb. öğelerin yanında,çeşitli toplulukların,Rum ve Ermenilerin etkisi olmuştur. Yerleşmenin doğal konumuna bağlı olarak sokaklar girintili çıkıntılıdır. Sırtlarını yamaca dayamış,ayrık düzende,bahçeli evler güneye bakar. Bunlar ev içindeki yaşamın gizliliği düşüncesiyle insan boyunda duvarlarla çevrilmiştir. “Kanatlı” denilen çift kanatlı büyük bir kapıdan toprak döşeli avluya girilir. Ahır,kümes,hela,tandır,kuyu buradadır.Yörede tek katlı,toprak damlı,yalın görünüşlü evler yanında 2-3 katlı,saçakaltı odalı,saray yavrusu denilebilecek büyüklükte konaklar da çoktur. Bunların yer katı blok vermeden veya taştan,üst kat duvarları ise “istidoz” tekniğidir. Sıvalı,iklimin sertliği nedeniyle kalın duvarlar genelde ak badanalıdır. Tek katlı yapılarda birkaç basamakla sofaya çıkılır. Odalar sofanın yanlarına mahzen (Kiler) arkaya yerleştirilir. Çok katlı yapılarda yer katı mahzen,depo,mutfak ve hizmet bölümlerine ayrılmıştır. Konuk odası,yatma ve oturma odaları gibi yaşama mekanları üst katlardadır.İç mimaride ahşap çok kullanılır. Tabanlar tahta döşemeli,katları bağlayan basamaklar ince oymalı ahşap korkulukludur. Dolaplar,kapı kanatları,lambalıklar ahşap oymalıdır. Tabanlar da göbekli,geometrik ve bitkisel motiflidir. Günümüzde ise ahşap karkas,betonarme karkas yapılar giderek yaygınlaşmıştır.


YÖRESEL MUTFAK

Yöre beslenmesi,büyük ölçüde buğday ürünlerine,unlu yiyeceklere dayanmaktadır. Bulgur,yarma ve düğürcük hemen her tür yemekte ve çorbada kullanılmaktadır. Yarma,bulgur ve diğer kışlık yiyecekler genellikle yazdan hazırlanır. Bunların başında “Gırmızı Pevleri” denen domates salçası,”Go pahla” denen kurutulmuş taze fasulye,”Çalma, Pekmez, ekşi” turşular, meyve ve “madımak” denen madımak kurusu, ”Kıyma, sızgıt, pastırma” türü et hazırlıkları gelir. Makarna,erişte de ev yiyeceklerindendir. “Ağ kabak” (Su kabağı) tan çorba pişirilir ve kış için kurutulur. “Şalak” denen kelek turşusu yörenin özgün turşu türlerindendir. Özel günlerde “arabaşı” en çok rastlanan yemektir. Ayrıca; İlimize özgü en ünlü yemeklerinden biriside Testi Kebabıdır.


YÖRESEL EL SANATLARI

Yozgat’ta eski yaygınlığını yitirmiş olmakla birlikte dokumacılık,örücülük gibi el sanatları,günümüzde de sürdürülmektedir. Kilim,halı,bez başlıca dokuma türleridir. Ancak bunlarda özgün süslemelerden veya dokuma tekniklerinden söz edilemez. Halılar Kayseri halılarını,kilimlerde Şarkışla kilimlerini andırır. Geometrik motiflerle stilize bitki ve hayvan motifleri yaygın süslemelerdir. Dokumacılıkta bordo,lacivert ve yeşil renkler egemendir.


YÖREYE HAS ÖZELLİKLER

Nüfus bakımından kaynaklanan çeşitlilikler,toplumsal ilişkilerde kısıtlayıcı etkiler yaratmıştır. 1950 sonlarındaki göçler,1960 larda yoğunlaşan kentleşme eğilimleri bu yapıyı da etkilemiştir. İnançlardaki yaşam farklılıklarının ve geleneklerin,günlük maddi yaşam koşulları ve yaygınlaşan çağdaş değerlerle yeniden biçimlenmeye yöneldiği gözlenmektedir. Bu değişim kırsal kesimde daha yavaş olmaktadır. Kadınlarla erkeklerin aynı sofraya oturmaması,yolda yürürken kadının erkeğin önüne geçmesinin ayıplanması,aile içinde,büyükler varsa karı-kocanın birbirlerinin adlarını anmadan konuşmaları,sürdürülen gelenek ve töreler arasındadır. Yozgat İlinde özel kutlama günü olarak Atatürk’ün Yozgat’a gelişi olan 15 Ekim, 1981 yılından bu yana her yıl kutlanmaktadır.

Yozgat Yöresinde Kadın ve Erkek Kıyafetleri :



Kadın Kıyafetleri : Yozgat Yöresinde kadınlar eskiden şu parçalardan oluşan kıyafetleri giyerlerdi ;

1- Fes : Düz keçe dövülerek üçgen şekline getirilip başa oturtulur. Üzerine beyaz kumaş kare şeklinde kesilip, iğne ile işlenip yukarıya doğru daraltılır. Fesin ön kısmı altın paralar, işlemeler ve boncuklarla süslenir. Merkeze bağlı köylerde feslerin önünün ay yıldızla da süslendiği görülmektedir. Üzerine de kıvrak bağlanır.

2- Çepken : Yuvarlak yakalı ve uzun kolludur. Önü açıktır. Her tarafı Gümüş, Altın veya düz simle işlenir. Genelde Şalvarla aynı renkte olup, birlikte giyilir.

3- Şalvar : Şalvar üç etek altına giyilen ve cepken altına giyilen olmak üzere iki çeşittir. Çepken altına giyilen şalvar, çepkenle aynı kumaştan olup çepkendeki işlemeler şalvarda da vardır. Üç etek altına giyilen şalvar, tek renk olabileceği gibi işlemelide olabilir. Şalvarın bel kısmında bir iple bağlanabilmesi için iki parmak kalınlığında uçkurluk vardır.

4- Entari : Üç eteğin içine giyilir. Yaka ağızları ve kollar kanefiçe denilen işleme ile süslenir. İşlemelerde kök boya ile boyanmış ipler ve canlı renkler kullanılır.

5- Bel Boncuğu : Bel kuşağının incesi olup, boncuklarla ve püsküllerle süslenerek yapılmış ve kuşağın ucuna takılan bir parçadır.

6- Çorap : Beyaz yün veya renkli yünlerden işlemeli çoraplardır.

Günümüzde bu parçalardan oluşan kıyafetler sadece özel günlerde giyilmekte olup, kadın kıyafetleri boydan elbise ve etek ceket olarak görülmektedir.



Erkek Kıyafetleri : Erkek Kıyafetleri de kadın kıyafetleri gibi eskiden şu parçalardan oluşurdu;

1. Fes : Dövülmüş düz keçe külah şekline getirilerek elde edilir. Üzerine “Poçu” veya “Kıvrak” bağlanır.

2. Cepken: Kilim tezgahlarında dokunan kabaca kumaşlardan dikilir. Önü tamamen açıktır. Kollar uzundur. İlik ve düğme bulunmaz. Kol ağızları yırtmaçlı ve işlemelidir.

3. Potur : Genel olarak keçeli kalın kumaştan dikilir. Bel kısmında iki parmak kalınlığında uçgurluk bulunur. Uçgurluk iple bağlanır. Poturun paça kısımları aşağı doğru daralır, kalça kısmı toplu bir şekilde genişçe dikilir.

4. Bel Kuşağı : El tezgahlarında renkli ve düz olmak üzere iki şekilde dokunmuş eni 20-30 cm arasında değişen uzun kuşaktır.

5. Çorap : Beş şişle örülen yünden çoraplardır.

6. Çarık : Tabaklanmış deriden yapılır. Üst kısmı Deri veya iple büzülerek ayakta kalıplanarak giyilir.

7. Yağlık : Bel kuşağına tutturularak yana bağlanan mendil.